O wsparciu psychologicznym dla migrantek

Dorota Przygucka

Według raportów ONZ niemal połowa osób migrujących to kobiety. Ten utrzymujący się od dekad trend zyskał wśród badaczy miano feminizacji migracji. I choć procent kobiet migrujących od lat utrzymuje się na stałym poziomie, zmienia się sposób w jaki migrują – coraz częściej są to migracje samodzielne, niezależne od partnera.

Ósmy marca stanowi okazję do bliższego przyjrzenia się grupie kobiet, której wspólnym mianownikiem jest doświadczenie migracji. Nie sposób jednak snuć jednorodnej narracji o kobietach-migrantkach. O tym, jaki kształt przybierze konkretna opowieść i jak będzie przebiegać integracja ze społeczeństwem przyjmującym, decyduje szereg czynników. Oczywiście, istotne będą indywidualne cechy danej osoby, takie jak umiejętności społeczne czy zdolności językowe. Równie ważne okazują się jednak charakter decyzji migracyjnej (przymus lub swoboda podjęcia decyzji), wiek, sytuacja rodzinna, kapitał kulturowy i wsparcie sieci migranckiej, a także postawa społeczeństwa przyjmującego.

Uchodźczynie – doświadczenie migracji przymusowej 

Szczególnym rodzajem doświadczenia migracyjnego jest doświadczenie uchodźcze, czy doświadczenie migracji przymusowej. W literaturze przedmiotu najczęściej opisuje się je trzyetapowo – stres i napięcie towarzyszące uchodźcom mogą i często mają źródła w wydarzeniach doświadczanych najpierw w kraju pochodzenia, potem podczas podróży do kraju docelowego oraz wreszcie w trudnościach napotykanych już w kraju docelowym (stres pomigracyjny).

Większość kobiet ubiegających się o status uchodźcy doświadczyła traumatycznych wydarzeń jeszcze w kraju pochodzenia. Zostały zmuszone do opuszczenia domów ze względu na działania wojenne, często doświadczały lub były świadkami przemocy, tortur bądź śmierci bliskich osób. Decyzja o wydostaniu się z zamieszkiwanego obszaru i podróży do miejsca, w którym sytuacja jest stabilniejsza, niejednokrotnie wiąże się z dalszym stresem.

Kobiety decydują się na migrację również ze względów ekonomicznych, chęci poprawy swojej sytuacji życiowej, zapewnienia środków do życia pozostającej w kraju rodzinie, czy stworzenia bezpiecznych warunków do życia swoim dzieciom. Podróż bywa długotrwała, często ryzykowna, wymaga pozostawienia w kraju rodziny, przyjaciół i bliskich. Opuszczenie znanego kontekstu czyni migrantki bardziej narażonymi na wykorzystanie. Na każdym z etapów podróży narażone są na przemoc seksualną i ze względu na płeć. 

Trudności w nowym kraju

Wspólnym dla wszystkich migrantek jest doświadczenie zmiany i związanego ze zmianą kryzysu. Konieczność odnalezienia się w nowym środowisku, utrata znanych źródeł wsparcia, wpływa na sposób przeżywania i zachowania w kraju docelowym. Uchodźczynie mierzą się nie tylko z efektami traumatycznych doświadczeń, lecz także z koniecznością przystosowania się do nowej rzeczywistości, nieznajomością kultury i tradycji państwa przyjmującego oraz (co najmniej) podwójną dyskryminacją (ze względu na płeć i pochodzenie, czasem także kolor skóry i inne). Sprawcami traumatycznych wydarzeń  są często inni ludzie, co dodatkowo wpływa na osłabienie zaufania do ludzi i świata, poczucia przynależności i więzi społecznych.

Po przyjeździe do kraju docelowego, zamiast oczekiwanego spokoju, uchodźczynie doświadczają stresu związanego z niepewną sytuacją, trudnościami akulturacyjnymi, brakiem wiadomości lub niepokojącymi wiadomościami dotyczącymi sytuacji w miejscu pochodzenia. Trwają w napięciu i poczuciu zawieszenia, które pogłębiają się, jeśli odraczane są terminy wydania decyzji przesądzających o możliwości pozostania i uzyskania ochrony w kraju docelowym. Nie wiedzą, czy będą mogły zostać w Polsce, obawiają się konieczności powrotu do miejsca, które nie jest dla nich bezpieczne.

Dostęp do pomocy psychologicznej w Polsce

Poczucie izolacji i samotności pogłębione jest w czasie pandemii. Tym istotniejsza wydaje się możliwość zapewnienia adekwatnego wsparcia – w tym wsparcia psychologicznego. Dostęp do bezpłatnej profesjonalnej pomocy psychologicznej jest w Polsce utrudniony. Poza barierą instytucjonalną pojawia się bariera kulturowa i językowa. Do rzadkości nadal należy systematyczna praca psychoterapeutyczna z udziałem tłumacza. 

Z tego względu w 2020 roku znacznie rozbudowaliśmy w Fundacji Ocalenie ofertę pomocy psychologicznej dostępnej dla cudzoziemek i cudzoziemców. Obecnie prowadzimy konsultacje psychologiczne i psychoterapeutyczne w języku angielskim, rosyjskim, francuskim i farsi, współpracujemy także z tłumaczami i tłumaczkami przygotowanymi do pracy w pomocy psychologicznej.

Mężczyźni coraz częściej zgłaszają się do nas po pomoc psychologiczną, jednak nadal większość osób korzystających z tego rodzaju wsparcia (ok 80%) stanowią kobiety. Przeważająca większość migrantek zgłaszających się po pomoc psychologiczną to osoby z objawami stresu posttraumatycznego, depresji, zaburzeń lękowych i adaptacyjnych. Wsparcie dostosowywane jest do potrzeb danej osoby. Koncentruje się na pomocy w redukcji objawów, wzmacnianiu umiejętności korzystania z posiadanych zasobów, budowaniu poczucia sprawczości, wspieraniu w procesie integracji przy poszanowaniu doświadczenia, wartości i przekonań danej osoby.

W kontekście wymienionych powyżej trudności i zagrożeń mówienie o migracji jako szansie wydaje się problematyczne. A jednak – przy odpowiednim wsparciu – migracja stanowi nie tylko szansę na zapewnienie bezpieczeństwa sobie i bliskim, lecz również szansę na emancypację. Może być sposobem wydostania się z opresyjnej sytuacji, niewygodnej roli, uwolnienia od przemocy, w poszukiwaniu bezpieczeństwa i niezależności, w stronę samostanowienia i samorealizacji.

***

O Autorce:

Dorota Przygucka – psycholożka, tłumaczka, w Fundacji Ocalenie od 2013 roku. Obecnie koordynuje pracę zespołu psychologicznego oraz działalność Centrum Pomocy Ofiarom Tortur. Wcześniej zdobywała doświadczenie pracując w interwencji kryzysowej z polskimi i cudzoziemskimi ofiarami przestępstw, w tym wykorzystania seksualnego, prostytucji przymusowej i pracy przymusowej. Ukończyła między innymi Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Instytutu Psychologii Zdrowia, studia podyplomowe „Współczesne Migracje Międzynarodowe” organizowane przez OBM UW oraz kurs „Trauma and resilience: Theory & Practice from the Israeli Experience” na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie.

***

W okresie grudzień 2020 – czerwiec 2021 pomoc psychologiczna dla uchodźców i uchodźczyń oraz migrantów i migrantek, dotkniętych skutkami pandemii oraz lockdownu, jest współfinansowana dzięki wsparciu IKEA – Partnera Strategicznego Fundacji Ocalenie –  w ramach projektu “Razem w trosce o dom”.